Η αρχική έρευνα
Το 1968, σε ένα δημοτικό σχολείο της Καλιφόρνια, μία ομάδα ερευνητών θέλησε να πραγματοποιήσει μία σειρά τεστ, με τα οποία θα αξιολογούσαν το IQ των μαθητών του σχολείου. Τα πραγματικά αποτελέσματα των τεστ δεν δόθηκαν στους εκπαιδευτικούς. Αντ’ αυτού οι ερευνητές επέλεξαν ένα τυχαίο δείγμα, το οποίο αποτελούσε το 20% των μαθητών από όλες τις τάξεις του σχολείου. Έδωσαν την πληροφορία στους δασκάλους, ότι αυτή η ομάδα μαθητών μοιάζει να έχει εξαιρετικό μαθησιακό δυναμικό και ότι οι δείκτες έδειχναν σπουδαία διανοητική και γνωσιακή εξέλιξη. Οι εκπαιδευτικοί πιστεύοντας τα δεδομένα της έρευνας, άρχισαν να αναπτύσσουν προσδοκίες για τους συγκεκριμένους μαθητές και να εστιάζουν τις προσπάθειές τους στην καλύτερη υποστήριξη τους. Στο τέλος της έρευνας, μετρήθηκε ξανά το IQ των μαθητών. Τα αποτελέσματα έδειξαν σαφή βελτίωση στη νοημοσύνη των μαθητών που ανήκαν στο αρχικό δείγμα του 20% των μαθητών και κυρίως αυτών που φοιτούσαν στην πρώτη και δευτέρα Δημοτικού.
Το συμπέρασμα είναι ότι όταν οι εκπαιδευτικοί πίστεψαν ότι κάποιοι μαθητές θα προοδεύσουν, δημιούργησαν τις προσδοκίες αλλά και τις συνθήκες ώστε αυτό να πραγματοποιηθεί. Στην ψυχολογία το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται ως «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Αν πιστέψεις ότι κάποιος μπορεί να αναπτύξει μία συγκεκριμένη δεξιότητα, είναι πιθανό να μεταδώσεις αυτή την πεποίθηση και στον άλλον και δουλεύοντας μαζί, θα πετύχετε την εμφάνιση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς.
Για την ιστορία της υπόθεσης
Μυθικός βασιλιάς της Κύπρου και κορυφαίος γλύπτης, ο Πυγμαλίωνας απαξιούσε να συνάψει σχέσεις με το αντίθετο φύλο, ενώ αμφισβητούσε την ύπαρξη της αγάπης και παρέμενε αφοσιωμένος στην τέχνη του. Ενοχλημένη η Αφροδίτη, εμφανίστηκε στον ύπνο του, εντυπωσιάζοντάς τον με την ομορφιά της. Ξυπνώντας ο γλύπτης, άρχισε να λαξεύει τη γυναίκα που είχε ονειρευτεί σε ελεφαντόδοντο. Οι μέρες περνούσαν, το άγαλμα έπαιρνε μορφή, μα ο καλλιτέχνης δε σταματούσε να προσθέτει λεπτομέρειες, προσδοκώντας το τέλειο, αναζητώντας την υποκειμενική πραγματικότητα που είχε ονειρευτεί. Με άλλα λόγια ζούσε το μέλλον στο παρόν. Όταν ολοκλήρωσε την κόρη, άρχισε να της μιλάει σα να ήταν ζωντανή, να της συμπεριφέρεται και να την φροντίζει σα να είχε ανάγκες. Έτσι, την ερωτεύτηκε. Σε μία λατρευτική γιορτή προς τιμή της θεάς Αφροδίτης, της ζήτησε να δώσει ζωή στο δημιούργημά του. Η Αφροδίτη τον λυπήθηκε και έτσι όταν εκείνος επέστρεψε σπίτι, το άγαλμα ήταν πια μια πραγματική γυναίκα την οποία παντρεύτηκε αμέσως, ενώ απέκτησε μαζί της και δύο παιδιά.
Ο μύθος του Πυγμαλίωνα είναι ο θετικός άξονας της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Οδηγείσαι στην επιβεβαίωση της αρχικής σου υπόθεσης : «ότι θα φτιάξεις ένα τέλειο άγαλμα, σαν αληθινό, που μπορεί και να ζωντανέψει, επειδή το πιστεύεις και το μπορείς». Υπάρχει όμως και αρνητικός αντίποδας, ο οποίος δηλώνει ότι ακόμη και μια λάθος πεποίθηση μπορεί να γίνει πραγματικότητα, καθώς επηρεάζει τόσο τα πιστεύω όσο και τις πράξεις. Από τη στιγμή που η πεποίθηση επαληθεύεται, δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο, οδηγώντας μας στο συμπέρασμα ότι ήμασταν σωστοί από την αρχή.
Όταν ένας άνθρωπος έχει μία συγκεκριμένη άποψη για ένα άλλον άνθρωπο, ο οποίος βρίσκεται στο ίδιο περιβάλλον μαζί του και υπάρχει μία αλληλεπίδραση μεταξύ τους, τελικά ο δεύτερος άνθρωπος καταλήγει να συμπεριφέρεται σύμφωνα με την αντίληψη του πρώτου. Έτσι, το πρόσωπο αναφοράς – η γυναίκα, το παιδί, ο μαθητής- δεν εκτιμάται μόνο γι’ αυτό που είναι, αλλά και για το τί μπορεί να γίνει.
Αρκεί να συνειδητοποιήσουμε τι ρόλο διαδραματίζει μία πεποίθηση ενός γονιού ή ενός δασκάλου, για το παιδί-μαθητή, ώστε να συνειδητοποιήσουμε ότι γινόμαστε και μόνο με την παρουσία μας γλύπτες της εικόνας που έχει και θα έχει για τον εαυτό του αυτό το παιδί. Μας κοιτάζει στα μάτια αναζητώντας ένα σήμα, μία επιβεβαίωση ή μία προσδοκία. Αν πιστέψουμε ότι μπορεί τότε θα φτάσει όσο πιο κοντά τον αφήσουν οι ικανότητές του, σε αυτή την επιτυχία.
Θανάσης Γιαννουλής BA, MSc, Ειδικός Παιδαγωγός
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας